Τι ήταν τελικά ο Ερρίκος Σλίμαν; Έμπορος, χρυσοθήρας ή αρχαιολόγος; Ένας επίμονος αρχαιολάτρης και ερασιτέχνης αρχαιολόγος ή ένας ταλαντούχος τυχοδιώκτης; Πρωτοπόρος ή καταστροφέας; Διακόσια χρόνια μετά τη γέννησή του, η έκθεση του Μουσείου Προϊστορίας και Πρωτοϊστορίας, «Οι κόσμοι του Σλίμαν. Η ζωή του. Οι ανακαλύψεις του. Ο μύθος του», δίνει από νωρίς την απάντηση: ο Ερρίκος Σλίμαν ήταν όλα αυτά και άλλα τόσα. Και η ζωή του έχει τουλάχιστον το ίδιο ενδιαφέρον με το έργο του. Όσο για τον μύθο του; Είναι αισθητός από το πρώτο έκθεμα που φιλοξενείται από σήμερα στην Πινακοθήκη «Τζέιμς Σίμον» και στο παρακείμενο Νέο Μουσείο (Neues Museum) του Βερολίνου.
Η έκθεση αναδεικνύει από τη μία πλευρά το τεράστιο αρχαιολογικό έργο του Σλίμαν, εκθέτοντας ευρήματα από τις ανασκαφές του, και από την άλλη τον ίδιο τον πρωταγωνιστή, τις πολλές πτυχές μιας εμβληματικής ιστορικής προσωπικότητας, την πορεία του μέσα από τα ταξίδια, τις χώρες, τις γλώσσες που γνώρισε και κυρίως μέσα από τη λατρεία του για τον αρχαίο πολιτισμό της Μεσογείου. Η έκθεση όμως αναδεικνύει εξίσου και τη γοητεία που εξακολουθεί έως και σήμερα να ασκεί ο γερμανός αρχαιολόγος στους μελετητές του. Για κάποιους είναι εκείνος που άνοιξε νέους δρόμους στην αρχαιολογία, όταν σχεδόν εμμονικά βασίστηκε στην Ιλιάδα του Ομήρου προκειμένου να αναζητήσει τα μνημεία, θεωρώντας ότι τα έπη του ποιητή δεν ήταν απλώς συναρπαστικές αφηγήσεις, αλλά πραγματικότητα. Για άλλους, οι «άγριες» ανασκαφές και η αδύναμη επιστημονικά προσέγγισή του κόστισαν σημαντικά τμήματα αρχαιολογικών χώρων. Όπως επισήμανε η Διευθύντρια του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου Αθηνών ‘Αννα – Βασιλική Καραπαναγιώτη κατά τη διάρκεια της συνέντευξης Τύπου που δόθηκε για την έκθεση, πολλοί έλληνες αρχαιολόγοι δέχονται μεν το έργο του Σλίμαν, αλλά πιστεύουν ότι πίσω από τις μεγάλες ανακαλύψεις του στις Μυκήνες ήταν ο Παναγιώτης Σταματάκης, ο άνθρωπος που θεωρείται ότι έδωσε επιστημονική υπόσταση στην «άτακτη» ανασκαφή του Γερμανού. Η κυρία Καραπαναγιώτη περιγράφει πάντως τον Ερρίκο Σλίμαν περίπου ως έναν «Ιντιάνα Τζόουνς» της εποχής, ο οποίος έζησε με έναν τρόπο που ακόμη και σήμερα μοιάζει αδιανόητος.
Στην έκθεση, η οποία ανοίγει σήμερα και θα διαρκέσει έως την 6η Νοεμβρίου, παρουσιάζονται περισσότερα από 700 αντικείμενα, μεταξύ των οποίων και πολλά διεθνή δάνεια, όπως π.χ. από το Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο της Αθήνας και τη Δημοτική Πινακοθήκη Λάρισας – Μουσείο Γ.Ι. Κατσίγρα, με στόχο μαζί με τα θεαματικά ευρήματα να φωτιστεί ο αινιγματικός και αμφιλεγόμενος πρωταγωνιστής πριν ακόμη φτάσει στην αρχαιολογία – ακόμη και η κριτική στις μεθόδους του.
Το γεγονός ότι ο Ερίκος Σλίμαν γεννήθηκε σε μια φτωχή οικογένεια του Νοϊμπούκοφ, κοντά στο Ροστόκ δεν αποδείχθηκε ικανό να περιορίσει τα όνειρα και τη δράση του. Η αγάπη του για την αρχαιολογία, γεννήθηκε, σύμφωνα με τον ίδιο, όταν στα επτά του χρόνια διάβασε την Παγκόσμια Ιστορία για Παιδιά του Γκέοργκ Λούντβιχ και μαγεύτηκε από το χαρακτικό με την Τροία στις φλόγες. Τότε -αυτό λέει τουλάχιστον ο αστικός μύθος- αποφάσισε ότι ήθελε να ανασκάψει και να βρει την Τροία. Προηγουμένως, έπρεπε όμως να αποκτήσει τα μέσα και τους πόρους. Η εμπορική του δραστηριότητα τον έφερε στην Ολλανδία, στη Γαλλία και στη Βρετανία, κατόπιν στις ΗΠΑ, την Ινδία, την Κίνα, την Ιαπωνία και του απέφερε μεγάλο πλούτο.
Επιστρέφοντας στην Ευρώπη, αφοσιώθηκε στο μεγάλο του πάθος, τη μελέτη της αρχαιότητας, αρχικά στη Σορβόνη. Στην Ελλάδα και στην Τουρκία έφτασε ακολουθώντας τα βήματα του Ομήρου.
Ο Σλίμαν είναι γνωστός κυρίως ως ο άνθρωπος που ανακάλυψε την Τροία, αλλά, όπως λέει ο Ματίας Βέμχοφ, Διευθυντής του Μουσείου Προϊστορίας και Πρωτοϊστορίας και επικεφαλής του εγχειρήματος, ήταν πολλά περισσότερα από αυτό: επιχειρηματίας, κοσμοπολίτης, συγγραφέας. «Το γεγονός ότι ο Σλίμαν θεωρείται κυνηγός θησαυρών οφείλεται στο ότι είχε δύο φορές απίστευτη επιτυχία και τύχη, αλλά αυτή η ετικέτα δεν αρκεί για να τον περιγράψει», προσθέτει ο κ. Βίμχοφ.
Η έκθεση φιλοξενείται σε δύο τμήματα. Στην Πινακοθήκη «Τζέιμς Σίμον» παρουσιάζεται το πρώτο μισό της ζωής του Σλίμαν- ρούχα, προσωπικά αντικείμενα, σημειώσεις, αρχεία, έπιπλα, ενθύμια από τα ταξίδια του, ακόμη και ένα «τεφτέρι» με λογαριασμούς. Στο Νέο Μουσείο στο επίκεντρο βρίσκονται το αρχαιολογικό έργο και τα ευρήματα από τους βασιλικούς τάφους στις Μυκήνες και την Τρωική Συλλογή. Από τους επιμελητές της έκθεσης δεν διαλάθει ούτε η περίφημη «τάφρος του Σλίμαν», η οποία δημιουργήθηκε όταν ο αρχαιολόγος, ανυπόμονος και άπειρος, ανέσκαψε μια μεγάλη περιοχή σε βάθος 17 μέτρων, προκειμένου να βρει την Τροία, καταστρέφοντας οριστικά μεγάλο τμήμα του αρχαιολογικού χώρου.
Οι ανακαλύψεις του ωστόσο αποδείχθηκαν ικανές να δημιουργήσουν τον μύθο που κάλυψε αργότερα και τα λάθη του. Ο λεγόμενος «Θησαυρός του Πριάμου» αποτελείται από 10.000 αντικείμενα, κάποια από τα οποία περιλαμβάνονται στην έκθεση. Στην Ελλάδα, αναζητώντας τους αρχαίους ήρωες, ο Σλίμαν ερεύνησε στο Αιγαίο, ενώ τελικά το 1876 ανακάλυψε τους βασιλικούς τάφους στις Μυκήνες, τον «Θησαυρό του Μινύα» στον Ορχομενό και τα ερείπια του παλατιού στην Τίρυνθα.
Υφ.Πολιτισμού Κλαούντια Ροτ: «Σημαντική έκφραση της υπέροχης ελληνογερμανικής φιλίας – Υπάρχουν περίοδοι που οι Γερμανοί πρέπει να επεξεργαστούμε αρκετά»
Τα Κρατικά Μουσεία του Βερολίνου επιφύλαξαν μεγάλη – και μάλλον καθυστερημένη – τιμή στον Ερίκο Σλίμαν. Η Γερμανία υπήρξε επιφυλακτική απέναντι στο έργο του και άργησε να τον αναγνωρίσει. Στο «Νησί των Μουσείων» της γερμανικής πρωτεύουσας, η αίθουσα χθες ήταν κατάμεστη. Η υφυπουργός στην καγκελαρία, εντεταλμένη για θέματα Πολιτισμού και Αθλητισμού Κλαούντια Ροτ αναφέρθηκε με ενθουσιασμό στον γερμανό αρχαιολόγο, χαρακτηρίζοντάς τον «ποπ σταρ» του 19ου αιώνα και ευχαρίστησε ιδιαίτερα τα ελληνικά μουσεία για την «τόσο γενναιόδωρη» στήριξη της έκθεσης, με τον δανεισμό εκθεμάτων, κάτι το οποίο, επισήμανε, «δεν είναι ούτε αυτονόητο ούτε εύκολο». Φέρνετε έτσι, ένα κομμάτι της Ελλάδας στο Βερολίνο, πρόσθεσε η κυρία Ροτ και περιέγραψε την έκθεση ως «μια όμορφη και σημαντική έκφραση της υπέροχης ελληνογερμανικής φιλίας και των στενών πολιτιστικών δεσμών μεταξύ των δύο χωρών». Ο πολιτισμός, συνέχισε, «υπήρξε πάντα – σε κάποιες δύσκολες εποχές – ένας σημαντικός σύνδεσμος στις ελληνογερμανικές σχέσεις και – εδώ υπάρχουν περίοδοι, όπου εμείς οι Γερμανοί πρέπει ακόμη να επεξεργαστούμε αρκετά προκειμένου να ενισχύσουμε περαιτέρω αυτή τη φιλία». Στη σημερινή εποχή, κατέληξε, «όπου κοινές μας αξίες δέχονται επίθεση και αμφισβητούνται, ο πολιτισμός επίσης ένας σημαντικός σύνδεσμος για τη δημοκρατία». Ο ίδιος ο Ερίκος Σλίμαν, είπε χαρακτηριστικά, θα ήταν ιδιαίτερα ευτυχής για αυτή τη συνεργασία, η οποία, εν μέρει είναι και κληρονομιά του.
Υπ. Πολιτισμού Λίνα Μενδώνη: «Υποδειγματικό το έργο των επιμελητών της έκθεσης»
Στο βιντεοσκοπημένο μήνυμά της, η υπουργός Πολιτισμού Λίνα Μενδώνη ανέδειξε το γεγονός ότι «πολύ λίγοι άνθρωποι στην αρχαιολογία έχουν απολαύσει τόση φήμη και αναγνώριση στη διάρκεια της ζωής τους και ταυτόχρονα έχουν υποστεί τόσο αυστηρή κριτική για τις μεθόδους και τις αρχές τους ή έχουν γίνει αντικείμενο τόσο έντονης διαμάχης για τα προσωπικά τους κίνητρα και τις προθέσεις τους» όσο ο Ερίκος Σλίμαν και περιέγραψε τον γερμανό αρχαιολόγο ως «πραγματικά ενδιαφέρουσα προσωπικότητα (…) με μεγάλο ταλέντο, πάθος, αξίες, αφοσίωση και προσήλωση στα οράματά του και συναρπαστική μυθιστορηματική ζωή». Όραμά του ήταν να βρει υλικές αποδείξεις για την ιστορικότητα των έργων του Ομήρου, καθώς στην εποχή του, Ιλιάδα και Οδύσσεια, θεωρούνταν απλά επικά ποιήματα, ενώ η αρχαιολογία δεν ήταν ακόμη καθιερωμένη επιστήμη, εξήγησε η υπουργός και τόνισε ότι «τα επιτεύγματα και οι αποτυχίες του πρέπει να εξετάζονται στις συνθήκες της εποχής τους». Απευθυνόμενη στους επιμελητές της έκθεσης, τους συνεχάρηκε για το «υποδειγματικό» έργο τους και την με μουσειολογικά συνεκτικό και αφηγηματικά δελεαστικό τρόπο παρουσίαση του υλικού.
Μικροί …Σλίμαν
Την παιδαγωγική διάσταση της έκθεσης ανέδειξαν οι μαθητές της ΣΤ’ Δημοτικού του σχολείου «Heinrich-Schliemann», οι οποίοι παρουσίασαν σύντομη θεατρική αναπαράσταση της δράσης του Σλίμαν, αλλά και της εισόδου του Δούρειου Ίππου στην Τροία. Οι μαθητές ξεναγούν κάθε εβδομάδα στην έκθεση συνομηλίκους τους και μέλη των οικογενειών τους. Καθ’ όλη τη διάρκεια της λειτουργίας της έκθεσης η Πινακοθήκη «Τζέιμς Σίμον» και το Νέο Μουσείο θα προσφέρουν παράλληλα ειδικό πρόγραμμα για τα παιδιά.
