Πριν περίπου 42.000 χρόνια οι μαγνητικοί πόλοι του πλανήτη μας αναποδογύρισαν (ο βόρειος έγινε νότιος και αντίστροφα), γεγονός που -σε συνδυασμό με μια ταυτόχρονη πτώση της δραστηριότητας του Ηλίου- είχε ως συνέπεια να προκληθούν σοβαρές περιβαλλοντικές και κλιματικές αλλαγές, καταστροφικά επεισόδια για διάφορα είδη μεγάλων ζώων, ενώ είναι πιθανό ότι οδήγησε και στο τέλος των Νεάντερταλ. Αυτό είναι το συμπέρασμα μιας νέας διεθνούς επιστημονικής μελέτης, η οποία αναμένεται να προκαλέσει επιστημονική διαμάχη, καθώς εγείρει σημαντικά ερωτήματα σχετικά με τις εξελικτικές επιπτώσεις από τις κατά καιρούς γεωμαγνητικές αναστροφές.
Οι 33 ερευνητές από διάφορες χώρες, οι οποίοι έκαναν τη σχετική δημοσίευση στο περιοδικό «Science», βάσισαν τις εκτιμήσεις τους σε μια νέα πιο ακριβή μέθοδο υπολογισμού του ραδιενεργού άνθρακα στην ατμόσφαιρα, μέσω ανάλυσης της ποσότητας ραδιενεργού άνθρακα-14 στους διαδοχικούς δακτυλίους των μεγαλύτερων νεοζηλανδικών δένδρων «καουρί» ηλικίας άνω των 42.000 ετών. Η μεταβολή του άνθρακα στην ατμόσφαιρα, όπως αποτυπώνεται στα δένδρα, σχετίζεται με την αύξηση της κοσμικής ακτινοβολίας που φτάνει στη Γη, άρα αποκαλύπτει κατά πόσο λειτουργούσε σωστά η γεωμαγνητική ασπίδα του πλανήτη μας. Στη συνέχεια, οι επιστήμονες συσχέτισαν αυτά τα στοιχεία με άλλα δεδομένα από όλη τη Γη (λίμνες, πυρήνες πάγου κ.α.), που δείχνουν ότι την ίδια περίοδο είχε συμβεί μια σειρά σημαντικών αλλαγών στο περιβάλλον.
«Πριν τη νέα μελέτη, ξέραμε ότι πολλά πράγματα συνέβαιναν στον κόσμο πριν 42.000 χρόνια, αλλά δεν γνωρίζαμε ακριβώς πώς. Για πρώτη φορά, καταφέραμε να χρονολογήσουμε με ακρίβεια τι συνέβη, όταν για τελευταία φορά τα μαγνητικά πεδία της Γης αντιστράφηκαν», δήλωσε ο επικεφαλής ερευνητής Κρις Τέρνεϊ του αυστραλιανού Πανεπιστημίου της Νέας Νότιας Ουαλίας.
Η σφαίρα του γήινου μαγνητικού πεδίου -που παράγεται από την κίνηση του καυτού λιωμένου σιδήρου στον πυρήνα της Γης- λειτουργεί ως προστατευτική ασπίδα έναντι της κοσμικής ακτινοβολίας (σωματίδια υψηλής ενέργειας από το διάστημα), αλλά είναι επιρρεπές σε χαοτικές μεταβολές που, μεταξύ άλλων, ωθούν τους μαγνητικούς πόλους να μετακινούνται. Όταν οι μαγνητικοί πολλοί αλλάζουν αμοιβαία θέση -κάτι που έχει συμβεί πολλές φορές στο παρελθόν- η προστασία του γήινου μαγνητικού πεδίου εξασθενεί δραματικά.
Στο γεωλογικό «αρχείο» του πλανήτη μας υπάρχουν πολλά ίχνη από τις περιοδικές αντιστροφές των μαγνητικών πόλων κάθε περίπου 200.000 έως 300.000 χρόνια. Κάθε αναστροφή γίνεται σταδιακά και μπορεί να διαρκέσει εκατοντάδες έως χιλιάδες χρόνια. Η πιο πρόσφατη αναστροφή των πόλων διάρκειας το πολύ 1.000 ετών -η λεγόμενη «Laschamps»- έγινε πριν 41.000 έως 42.000 χρόνια, αλλά δεν είχε καταστεί έως τώρα δυνατό να εξαχθούν χρήσιμα συμπεράσματα για το πόσο είχε επηρεάσει το περιβάλλον της Γης.
Η νέα έρευνα κατέληξε στο συμπέρασμα ότι όταν, κατά την εξέλιξη της γεωμαγνητικής αντιστροφής, το γήινο μαγνητικό πεδίο είχε εξασθενήσει σημαντικά, πέφτοντας μόνο στο 6% του σημερινού επιπέδου του, είχαν πυροδοτηθεί σημαντικές αλλαγές στη συγκέντρωση και κυκλοφορία του ατμοσφαιρικού όζοντος. Αυτό, με τη σειρά του, προκάλεσε μια αλυσίδα κλιματικών και περιβαλλοντικών αλλαγών (αύξηση υπεριώδους ακτινοβολίας, ακραίες καιρικές συνθήκες, πολύ συχνοί κεραυνοί, επέκταση πάγων και ξηρασίας, «πολικό» σέλας πάνω από τον Ισημερινό κ.α.), που είχαν επιπτώσεις στα οικοσυστήματα και στα έμβια όντα, όπως η εξαφάνιση μεγάλων θηλαστικών.
Οι ερευνητές θεωρούν πιθανό ότι ακόμη και η άνθηση της τέχνης των σπηλαίων εκείνη την εποχή οφείλεται στο ότι οι πρόγονοι μας Homo sapiens κατέφυγαν σε αυτά για να προστατευθούν από τις δύσκολες περιβαλλοντικές συνθήκες. Αυτές πιθανώς οδήγησαν και σε εντεινόμενο ανταγωνισμό με τα «ξαδέρφια» μας, τους Νεάντερταλ, με τελικό αποτέλεσμα την εξαφάνιση των τελευταίων μετά από μερικές χιλιάδες χρόνια.
Άλλοι πάντως επιστήμονες, όπως ο παγετωνολόγος δρ Άντερς Σβένσον του Πανεπιστημίου της Κοπεγχάγης, εμφανίστηκαν πιο επιφυλακτικοί ότι πράγματι συνέβησαν δραματικές αλλαγές στο κλίμα και στο περιβάλλον πριν 42.000 χρόνια, καθώς δεν βλέπουν τόσο πειστικά στοιχεία στο «αρχείο» της Ανταρκτικής και της Γροιλανδίας, χωρίς όμως να αποκλείουν την πιθανότητα. Από την άλλη, ο παλαιοανθρωπολόγος Κρις Στρίνγκερ του Μουσείου Φυσικής Ιστορίας του Λονδίνου δήλωσε ότι είναι εύλογη η συσχέτιση της εξασθένησης του γεωμαγνητικού πεδίου με μια μεγαλύτερη χρήση των σπηλαίων, αλλά όχι με τις σπηλαιογραφίες, οι οποίες είναι πολύ παλαιότερες σε μέρη του κόσμου όπως η Ινδονησία. Στο ίδιο μήκος κύματος και ο αρχαιολόγος Τόμας Χάιαμ του Πανεπιστημίου της Οξφόρδης, ο οποίος δήλωσε ότι «το συμπέρασμα (σ.σ. της νέας μελέτης) είναι παρατραβηγμένο».
Οι επιστήμονες δεν μπορούν να προβλέψουν πότε θα αναστραφούν ξανά οι πόλοι. Κατά τα τελευταία 170 χρόνια της σύγχρονης εποχής, ο βόρειος μαγνητικός πόλος έχει επιταχύνει την κίνηση του με ρυθμό ενός χιλιομέτρου ετησίως και το μαγνητικό πεδίο της Γης έχει εξασθενήσει κατά περίπου 9%. Οι επιστήμονες θεωρούν πιθανό ότι αυτό υποδηλώνει πως βρίσκεται σε αργή εξέλιξη μια νέα αναστροφή των μαγνητικών πόλων. Εκτιμούν ότι κάτι τέτοιο στην εποχή μας θα προκαλούσε σχεδόν σίγουρα μεγάλα προβλήματα στις σύγχρονες ηλεκτρονικές και δορυφορικές τεχνολογίες, με ό,τι αυτό θα συνεπάγεται για την καθημερινή ζωή.
Πηγή: ΑΠΕ-ΜΠΕ
